Հուլիոս Կեսար

Մ.թ.ա. 58–51թթ. Հուլիոս Կեսարը նվաճել է ողջ Անդրալպյան Գալիան (այժմյան Ֆրանսիայի տարածքը): Գնեոս Պոմպեոսը հաջողությամբ պատերազմել է Իսպանիայում, իսկ Մարկոս Կրասոսը 53թ. սպանվել է Հյուսիսային Միջագետքում՝ պարթևների դեմ ճակատամարտում: 

 

Պոմպեոսը և Սենատը, վախենալով Հուլիոս Կեսարի ազդեցության մեծացումից, նրանից պահանջել են զորացրել բանակը, թեև նրա լիազորությունների ժամկետը չէր լրացել: Կեսարը մերժել է, որի պատճառով հայտարարվել է հայրենիքի թշնամի: Երկար խորհելուց հետո՝ 49թ.-ի հունվարի 10-ին, Հուլիոս Կեսարը որոշել է զորքով անցնել հյուսիսային սահմանը`   Ռուբիկոն գետը, և մտնել Իտալիա: Գրեթե առանց դիմադրության գրավել է Հռոմն ու ամբողջ Իտալիան և ժամանակավորապես հռչակվել դիկտատոր (արտակարգ լիազորություններ ունեցող պաշտոնյա): 

 

Մ.թ.ա. 49–45թթ. Պոմպեոսի գլխավորած Սենատի զորքերի և Կեսարի միջև սկսվել է քաղաքացիական պատերազմ: Բոլոր ճակատամարտերում (Իսպանիայում, Հունաստանում, Աֆրիկայում) Պոմպեոսի զորքերը պարտվել են: Մ.թ.ա. 48թ.-ի վերջին և 47թ.-ի սկզբին Կեսարը, միջամտելով Եգիպտոսի գահակալական պայքարին, պարտության է մատնել եգիպտական թագավորական զորքին և Եգիպտոսի թագուհի հռչակել Կլեոպատրա VII-ին: Մ.թ.ա. 47թ.-ի գարնանը Փոքր Ասիայում կռվել է Միհրդատ VI Եվպատորի որդու՝ Փառնակեսի դեմ և այնքան արագ է նրան պարտության մատնել, որ Հռոմ ուղարկած նամակում գրել է. «Եկա՜, տեսա՜, հաղթեցի՜»:

 

Սենատը ճանաչել է ժողովրդի՝ նրան տված Հայր հայրենյաց պատվանունը: Հուլիոս Կեսարն ստացել է տրիբունի անձեռնմխելիության իրավունք և մ.թ.ա. 48թ. հռչակվել դիկտատոր, 44թ.-ից՝ ցմահ դիկտատոր, ստացել իմպերատոր (կայսր, տիրակալ) տիտղոսը, հանրապետության բոլոր զորքերի հրամանատարությունը, մշտապես դափնեպսակ և ծիրանի (թիկնոց) կրելու իրավունք: 

 

Ի տարբերություն նախորդ ռազմական և քաղաքական գործիչներ Մարիոսի և Սուլլայի՝ Կեսարը չի հալածել քաղաքական հակառակորդներին, այլ աշխատել է իր կողմը գրավել նրանց: Կատարել է մի շարք բարեփոխումներ՝ տնտեսական, նահանգների կառավարման, հարկային, վարչական, դրամական և այլն: Հաստատել է Հուլյան տոմարը (կոչվում է նրա անունով), որը 1582թ. փոխարինվել է Գրիգորյան տոմարով: Հունաստանում կազմակերպել է հատուկ բանակ, որով պետք է արշավեր Հայաստան ու Պարթևստան: Սակայն Կեսարի միահեծան իշխանությունից դժգոհ հանրապետական սենատորները (ավելի քան 80 հոգի) կազմակերպել են դավադրություն՝ Մարկոս Բրուտոսի գլխավորությամբ, որին Կեսարը համարում էր իր բարեկամը: Սենատի նիստում (մ.թ.ա. 44թ.-ի մարտի 15-ին) դավադիրները շրջապատել են Կեսարին և սպանել նրան: Կեսարը, մարդասպանների մեջ տեսնելով իր նախկին ընկերոջը`   Բրուտոսին, բացականչել է. «Եվ դո՞ւ, Բրուտոս»:

 

Հուլիոս Կեսարը նաև գրող էր ու պատմագիր: Մեզ են հասել «Նոթեր գալլական պատերազմի մասին» (7 գրքով) և «Նոթեր քաղաքացիական պատերազմի մասին» (3 գրքով) երկերը,  Ցիցերոնի (Կիկերոն) դեմ ուղղված «Անալոգիայի մասին» քերականական աշխատությունը, ճառեր, բանաստեղծություններ և այլն: