Հանրագիտարան

Գաղտնագրություն

Գաղտնագրություն (կամ ծածկագիտությունը (Հունարեն κρυπτός, kryptos, «գաղտնի, թաքնված»; և γράφειν, gráphin, «գրել», կամ -λογία, -logia, «սովորել») գիտություն է ինֆորմացիայի գաղտնիության ապահովման (այսինքն, չեն կարող կարդալ այլոք) և իսկությունը, լրիվությունը ստուգելու և ապահովելու, նաև հեղինակներին պարզելու ու հաստատելու մասին։

Կրիպտորգրաֆիան հնագույն գիտություններից է, նրա պատմությունը հաշվվում է մոտավորապես մի քանի հազար տարի։ Ի սկզբանե, կրիպտոգրաֆիան ուսումնասիրում էր ինֆորմացիայի գաղտնագրման եղանակները, որոնք կատարվում էին հետևյալ կերպ. սկզբնական բաց տեսքստը նախապես ընտրված բանալու միջոցով կոդավորվում է, այլ անձանց համար անհասկանալի ինֆորմացիայի, և այդպես փոխանցվում։ Այնուհետև, հասնելով հասցեատիրոջը այն ապակոդավորվում է։ Այսինքն այդ փոփոխությունները, որ կատարվել էին նախնական տեսքստում վերադառնալի էին։ Ըստ կոդավորման և ապակոդավորման բանալիների, գաղտնագրումը բաժանվում է երկու տեսակի՝ սիմետրիկ, և ոչ սիմետրիկ։

Սիմետրիկ կոդավորման ժամանակ կոդավորման և ապակոդավորման ժամանակ օգտագործված է միևնույն բանալին, իսկ ոչ սիմետրիկի ժամանակ օգտագործվում են տարբեր բանալիներ, կոդավորման այդպիսի համակարգերից է Էլեկտրոնային թվային ստորագրությունը, հեշավորումը, թաքնված ինֆորմացիայի ստացումը, քվանտային կրիպտոգրաֆիան, և այլն։
 
Գաղտնագրումը հաղորդակցության գաղտնիությունը ապահովելու փորձ էր, օրինակ, հաղորդակցություն`   լրտեսների, զինվորական ղեկավարների և դիվանագետների միջև: Գաղտնիք գրելու ամենավաղ ձևերը պահանջում էին թղթին ու գրիչին համարժեք բաներ, քանի որ շատ մարդիկ չէին կարողանում կարդալ, գիրն արդեն գաղտնագիր էր: Ավելի շատ գրագիտություն կամ գրագետ մրցակիցներ է պահանջում ժամանակակից գաղտնագրությունը:
 
Առաջին շրջանը (մոտավորապես երրորդ հազարամյակ մ.թ.ա.) բնութագրվում է մեծամասամբ այբբենական կոդավորման օգտագործմամբ, այսինքն այդպիսի կոդավորման հիմնական դրույթն է`   սկզբնական տեքստի այբուբենի տառերի փոխարինումը մեկ այլ այբուբենի նիշերով։
Երկրորդ շրջանը ( IX դարից— մինչևXX դար) տարբերակվում էր բազմաայբուբենային կոդավորումների ներմուծմամբ։
Երրորդ շրջանը (XX դարի սկզբից, միչև նույն դարի կեսը) բնութագրվում է գաղտագորղների գործում էլեկտրոմեխանիկական սարքերի ներդրմամբ։ Դրան զուգահեռ շարունակվում էր բազմաայբուբեն կոդավորումների օգտագործումը։
Չորրոդ շրջանը (XX դարի 70-ական թվականներից մինչև մաթեմատիկական կրիպտոգրաֆիայի անցում)։
 
Ժամանակակից գաղտնագրությունը տեղեկատվությունը թաքցնելու համար օգտագործվում է անտեսանելի թանաք, միկրոկետեր և թվային ջրային նիշեր: Գաղնտագրության ժամանակակից դաշտը կարելի է բաժանել մի քանի ուսումնասիրության ոլորտների`   համաչափ բանալիով գաղտնագրություն, անհամաչափ կամ բաց բանալիով գաղնտագրություն, գաղտնավերլուծություն, գաղտնագրության հիմունքներ, գաղտնահամակարգեր:
 
Համաչափ գաղտնագրությունում վերաբերվում է այն գաղտնագրման մեթոդին, երբ ուղարկողն ու ստացողը փոխանակվում են նույն բանալիով: Սա միակ հայտնի գաղտնագիրն էր մինչ 1976 թ-ը: Համաչափ գաղտնահամակարգերում միևնույն բանալին է օգտագործվում հաղորդագրությունը գաղտնագրելու ու վերծանելու համար, բաց հնարավոր է, որ հաղորդագրությունը կամ հաղորդագրությունների խմբերը ունենան տաբեր բանալիներ: Այսպիսով, այս համակարգերում պետք է ուշադիր լինել բանալիներ փոխանցելուց: 1976-ին Ուիթֆիլդ Դիֆֆին և Մարթին Հելլմանը առաջարկեցին բաց բանալիով գաղտնագրման գաղափարը (կամ անհամաչափ բանալի), որտեղ երկու տարբեր, բայց մաթեմատիկորեն կապված բանալիներ են օգտագործվում`   բաց բանալի և փակ բանալի: Բաց բանալիի համակարգը այնպես է կառուցված, որ մի բանալիի հաշվարկը`   փակ բանալիի, հաշվողականորեն չիրագործվող է մյուսից`   բաց բանալիից, նույնիսկ եթե նրանք իրար հետ կապված են: Փոխարենը, երկու բանալիներն էլ գաղտնի են գեներացվում, որպես փոխկապակցված զույգ:

 

Տեղեկատվության ճշգրտության համար Dasaran.am կայքը պատասխանատվություն չի կրում: