Էջմիածնի Մայր Տաճար

Տաճարը կառուցվել է IV դարի սկզբներին՝ Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելուց անմիջապես հետո՝ հեթանոսական տաճարի տեղում (Ավագ խորանի տակ պահպանվել է հեթանոսական ատրուշանը)։ Սկզբում Մայր տաճարը բազիլիկատիպ էր, սակայն շուրջ 480 թ իշխան Վասակ Մամիկոնյանը այն վերակառուցում է՝ նրան տալով խաչատիպ հատակագիծ և գմբեթավորելով 4 ազատ մույթերը։ 7-րդ դարում տաճարը վերակառուցվել է Կոմիտաս և Ներսես Գ կաթողիկոսների կողմից, 17-րդ դարում կառուցվել է զանգակատունը, 18-րդ դարում՝ թանգարանի մասը։ Մայր տաճարի շրջապատում են գտնվում մի շարք կրոնական-պատմական կառույցներ՝ «Տրդատ թագավորի դուռը», «Ղազարապատը», Հին և նոր վեհարանները, միաբանական «Երեմյան» շենքը։ Թանգարանում են պահպանվում հայկական եկեղեցական արվեստի բազմաթիվ գործեր, ձեռագրեր, ասեղնագործություններ և այլն։ Կա նաև հայկական հին դրամների, գորգերի, նկարների և այլ արժեքավոր նյութերի հավաքածու։

Մայր Տաճարը կառուցվեց Հայ Եկեղեցու առաջին հայրապետի՝ Ս. Գրիգոր Լուսավորչի կողմից։ Գիշերային մենության մեջ, մտորումներով տարված Լուսավորիչը մի հիասքանչ տեսիլք տեսավ. Աստծու Միածին Որդին իջավ երկնքից և ոսկե մուրճով հարվածեց գետնին՝ ցույց տալով այն վայրը, ուր պետք է կառուցվեր Էջմիածնի Սուրբ Տաճարը։

Դարեր շարունակ մեծ վնասներ կրած այս սրբավայրի նորացումն ու վերանորոգումը վերջին տարիներին Հայոց Հայրապետների առաջնահերթ մտահոգությունն են եղել։ 1945 թ Գևորգ Զ Կաթողիկոսը համայն հայությանը կոչ արեց օժանդակել Մայր Տաճարի վերանորոգչական աշխատանքներին։ Հայրապետի այս հորդորն անպատասխան չմնաց։ Շուտով դրան արձագանքեց ազգային մեծ բարերար Գալուստ Գյուլբենկյանը, և սկսվեցին եկեղեցու բարեկարգման աշխատանքները։ Այս ջանքերը նոր եռանդ ստացան երջանկահիշատակ Վազգեն Ա Կաթողիկոսի օրոք՝ ազգային բարերար Ալեք Մանուկյանի, ապա նրա զավակների՝ Ռիչարդ և Լուիզ Մանուկյանների նվիրատվություններով։ 2001 թ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի նախագահությամբ և տնօրինությամբ, միջազգային և միջեկեղեցական կառույցների ներկայացուցիչների և համայն հայ ժողովրդի մասնակցությամբ նորովի վերանորոգված և գեղեցկացված Մայր Տաճարում նշվեց Քրիստոնեությունը Հայաստանի պետական կրոն հռչակելու 1700 ամյակը։