Սթրես

Ընթերցողներին, ինչպես միշտ, ավելի շատ հետաքրքրում են սթրեսի հետևանքով առաջացած հակազդեցությունները, քան նրա շուրջը ծավալվող տեսական բանավեճերին ծանոթանալը: 

Սթրեսի հինգ հնարավոր պատասխաններն առնչվում են հետևյալ ոլորտների հետ`  

• ֆիզիկական կամ մարմնական հակազդեցություններ,
• վարքային, 
• հուզական կամ զգացմունքային,
• ճանաչողական կամ իմացական,
• հոգևոր կամ համոզմունքների և արժեքների հետ կապված: 

Սթրեսի մակարդակը որոշելու համար կարող եք օգտվել հանդեսի 2011թ. N 2-ում (18-19 էջ) տպագրված թեստից: Պետք է հատկապես ընդգծել, որ սթրեսը բնական պատասխան է, որը պաշտպանում է մարդուն վերահաս վտանգից: Որոշ դեպքերում սթրեսը կարելի է անտեսել, սակայն ավելի օգտակար կլինի այն պակասեցնել կամ վերահսկել, կառավարել: 

Սթրեսի կառավարման երկու հիմնական ճանապարհ կա. առողջ և անառողջ: Սակայն ամենակարևորն այն է, որ կարողանանք դրանք իրարից տարբերել: Վատ կամ անառողջ կառավարված սթրեսը սովորաբար հանգեցնում է դիսթրեսի:

Ինչպեսօգնելսթրեսիմեջգտնվողդեռահասին

Դեռահասները, հասուն մարդկանց նման, կարող են ամեն օր սթրեսների ենթարկվել և սովորել հաղթահարել այդ իրավիճակները: Դեռահասներից շատերն ավելի մեծ սթրեսի են ենթարկվում, երբ, ըստ նրանց գնահատման, իրավիճակը վտանգավոր է, դժվար կամ ցավոտ, իսկ նրանք չունեն այդ իրավիճակը հաղթահարելու անհրաժեշտ միջոցներ և հմտություններ: 

Դեռահասներին սթրեսի կարող են հասցնել.

• ուսման հետ կապված դժվարությունները, 
• իր վերաբերյալ բացասական մտքերը կամ զգացմունքները, 
• սեփական մարմնի փոփոխությունները, 
• ընկերների հետ խնդիրներ ունենալը, 
• ապրելու անապահով միջավայրը (հարևանությունը), 
• ծնողների ամուսնալուծությունը, 
• քրոնիկական հիվանդությունը կամ ընտանիքում լուրջ խնդիրները, 
• սիրած անձնավորության մահը, 
• բնակավայրը կամ դպրոցը փոխելը, 
• միանգամից մեծ գործունեություն ծավալելը կամ իրենցից ակնկալվող մեծ պահանջները, 
• ընտանիքի նյութական խնդիրները: 

Այս իրավիճակները դեռահասներին կարող են հասցնել գերծանրաբեռնվածության: Այդ դեպքում սթրեսային իրավիճակի հաղթահարման ոչ ճիշտ կազմակերպումը կարող է հանգեցնել մեկուսացման, անհանգստության, ագրեսիայի, ֆիզիկական հիվանդությունների կամ թմրանյութերի օգտագործման:

Ծնողներն իրենց երեխային կարող են օգնել հետևյալ կերպ.

• հետևել նրան, եթե սթրեսը ազդում է նրա առողջության, վարքի, մտքերի և զգացմունքների վրա. 
• ուշադիր լսել դեռահասին և կանխել գերլարված վիճակը, 
• սովորել և օգտագործել սթրեսը հաղթահարելու հմտությունները, 
• նպաստել սպորտով և հասարակական այլ գործունեությամբ երեխայի զբաղվելուն: 

Դեռահասները վերոհիշյալ կամ այլ միջոցներով կարող են սկսել հաղթահարել սթրեսը: Եթե դեռահասի մոտ նկատվում են սթրեսի երևույթներ կամ նա խոստովանում է, որ գերլարված է, ցանկալի է խորհրդակցել մանկապատանեկան հոգեբանի կամ հոգեկան առողջության ոլորտի այլ մասնագետի հետ:

Խուճապայինխանգարումըերեխաներիեվդեռահասներիմոտ

Խուճապային խանգարումը հաճախակի հանդիպող վիճակ է: Նման խանգարումով երեխաները և դեռահասները ունենում են անսպասելի և կրկնվող վախի ուժեղ զգացում, անհանգստություն, որոնք ուղեկցվում են արագ սրտխփոցով կամ շնչահեղձությամբ: Դրանք կոչվում են խուճապային նոպաներ և տևում րոպեներից մինչև ժամեր: Հաճախ դրանք սկսվում են առանց նախանշանների:

Խուճապային նոպայի ախտանիշներն են.

• վախի ուժեղ զգացում, երբ շատ վատ բան է պատահել կամ պատահելու է
• սրտի ուժեղ բաբախյուն
• գլխապտույտ
• շնչահեղձություն կամ խեղդվելու զգացում
• դող կամ ցնցում
• անիրականության զգացում
• վախ`   մահից, ինքնակառավարումը կորցնելուց կամ խելագարվելուց:

Խուճապային խանգարումը հիմնականում սկսվում է դեռահաս տարիքում, թեև կարող է սկսվել նաև ավելի վաղ`   մանկության շրջանում, երբեմն էլ այն փոխանցվում է գեներով:

Եթե խանգարումը չբացահայտվի և չբուժվի, դրա հետևանքները կարող են ճակատագրական լինել. խաթարվում է երեխայի կամ դեռահասի բնականոն զարգացումը, բարդանում շրջապատի հետ հարաբերություններն ու շփումները: Նա գրեթե միշտ անհանգիստ է, անգամ եթե խուճապային նոպայի մեջ չէ: Ոմանք խուսափում են լինել այնպիսի վայրերում, որտեղ նոպայի սկսվելու պահին օգնություն ստանալու հնարավորություն չեն ունենա: Օրինակ`   երեխան կարող է հրաժարվել դպրոց գնալուց կամ բարդացած դեպքում`   հրաժարվել տանից դուրս գալուց: Կոնկրետ վայրերից կամ վիճակներից խուսափելու նման միտումը կոչվում է ագորաֆոբիա: Խուճապային խանգարումով երեխաներից կամ դեռահասներից ոմանք կարող են խորը դեպրեսիայի մեջ և անգամ ինքնասպանության շեմին հայտնվել: Իրենց անհանգստությունն ու վախերը թուլացնելու ձգտումով նրանք կարող են ալկոհոլ կամ թմրադեղեր օգտագործել:

Հաճախ դժվար է լինում երեխաների խուճապային խանգարումն ախտորոշելը: Դա պահանջում է բազմակի այցելություններ բժիշկ մասնագետների մոտ և զանազան բժշկական ստուգումներ, որոնք և´ թանկ են, և´ ճնշող: Անհրաժեշտ է սկզբում ստուգվել ընտանեկան բժշկի կամ մանկաբույժի մոտ, և եթե խուճապային խանգարման պատճառ դարձած հիվանդություն կամ վիճակ չի հայտնաբերվում, դիմել մանկապատանեկան հոգեբույժի: Խանգարումը հայտնաբերելու և ախտորոշելու դեպքում սովորաբար այն հեշտությամբ է բուժվում:

Գոյություն ունեն խուճապային խանգարման բուժման տարբեր եղանակեր.

• դեղորայքային`   որով դադարում են խուճապային նոպաները,
• հոգեթերապիա`   երեխային և ընտանիքի անդամներին օգնում է կանխել սթրեսային կամ կոնֆլիկտային իրավիճակները, որոնք կարող են խուճապային նոպաների առաջացման պատճառ դառնալ,
• իմացական վարքային թերապիա. երեխային նախապես սովորեցնում են կառավարելու անհանգստության կամ խուճապի նոպաները:

Խուճապային խանգարման դեպքում լավ է օգնում այս եղանակների համակցված բուժումը: Հաջող բուժման դեպքում խուճապային նոպաները սովորաբար դադարում են: Վաղ ախտորոշման և բուժման շնորհիվ կանխվում են խուճապային խանգարման այնպիսի բարդություններ, ինչպիսիք են ագորաֆոբիան, դեպրեսիան և թմրամոլությունը: